Restaurator Jazzy de Groot herstelde de kruiswegstaties in de Urbanuskerk
Amstelveen - Zaterdag 15 september 2018 gaat de Amstelveense geschiedenisboeken in als een zwarte dag met een van de grootste rampen die Amstelveen gekend heeft. Rond 18.45 uur brak er een grote brand uit in de net gerenoveerde Sint Urbanuskerk in Bovenkerk, die vlak daarvoor het 130-jarig bestaan vierde. In de toren zelf heeft uiteindelijk geen brand gewoed, maar de kleine kerktoren werd door de brand volledig verwoest en is diezelfde avond ingestort. Niet lang daarna werden er vanuit verschillende hoeken inzamelingsacties opgezet en besloot de gemeenschap de schouders eronder te zetten. Met succes. Na jaren van wederopbouw door professionals en een enorm contingent aan vrijwilligers, is de kerk na zes jaar weer heropend.
Kruiswerkstaties
Restaurator Jazzy de Groot heeft een groot aandeel gehad in het herstellen van de Urbanuskerk. Van 2019 tot november 2024 heeft zij zich beziggehouden met het restaureren van de 14 kruiswegstaties, schilderijen die de lijdensweg van Jezus Christus in beeld brengen. De kruiswegstaties in de Urbanuskerk zijn geschilderd door de Haarlemse (kerk-) schilder Frans Loots (1863-1924) met olieverf op linoleum. De brand in 2018 veroorzaakte brandblaren, het bluswater liet vlekken achter op de werken en op sommige plekken was het linoleum losgekomen van de plaat. Een helse klus om te restaureren, maar Jazzy durfde het aan. De toen net afgestudeerde conservator-restaurator van schilderijen en kunsthistoricus heeft duizenden uren aan de staties gewerkt. Zondag 24 november 2024 werden de laatste drie staties officieel teruggehangen.
‘Het is de kunst dat het lijkt alsof ik er niet ben geweest’
Zwaar beschadigd
‘Eind 2018 kreeg ik via een collega van mij, Martin Bijl, de opdracht toegewezen’, begint Jazzy. ‘Ik was toen net een jaar afgestudeerd als restaurator en was bezig met het opzetten van mijn eigen atelier. Ik had er wel oren naar, want ik had op dat moment nog niet zo’n heel volle agenda. Ik ken de kruiswegstaties altijd als ‘gewoon’ 14 grote schilderijen. Maar ik weet nog dat ik ze voor het eerst zag en 14 enorme, zwaar beschadigde schilderijen zag staan. Wat voor mij in het oog sprong, was dat de verflaag was veranderd in allemaal blaasjes . De kunstwerken waren technisch total loss. Maar wat ik ook zag, was dat meer dan 95 procent van de verflaag er nog wel was. Alleen zweefde het boven het oppervlak. Daar lag voor mij de uitdaging.’
Blusschade
Blaasjes
Juiste samenstelling
De schilderijen werden ingedeeld in de categorieën zwaar beschadigd, midden beschadigd en licht beschadigd. Jazzy experimenteerde met de verschillende schilderijen en ging op zoek naar een methode om de blaasjes weer vlak te krijgen. ‘Ik had al rondgevraagd bij collega’s, maar niemand wist me te vertellen hoe ik dit aan kon pakken. Ik zocht naar een manier hoe ik de lijm onder de blaasjes kon krijgen zonder delen te beschadigen. Met de juiste samenstellingen is het me gelukt.’
Naast het lijmen van de losgekomen delen, moesten de schilderijen ook schoongemaakt worden. ‘De verflaag moest eerst helemaal schoon, want er was veel roetschade. Als je alles meteen gaat vastlijmen, krijg je dat ook niet meer weg. Met een watje moest ik daar heel voorzichtig overheen rollen, want je wil geen blaasjes kapot maken. Ja, dat is echt werken op microscopisch niveau’, vertelt ze.
Draagvlak
‘De mazzel die we hadden, was dat de verflaag best wel meegaand was. We wisten dat de hele statie er nog was en dat het een kwestie was van schoonmaken en terug plakken. Ik hoefde niet de helft bij te schilderen, waardoor ik het in originele staat kon terugbrengen. Dat vond ik belangrijk om te benadrukken. Na een flinke urenberekening van zo’n 400 uur per werk kwam er een bedrag uit van een paar ton. Maar er was zoveel draagvlak voor dit project. Dankzij de steun van Amstelveen, de Provincie Noord-Holland, het Prins Bernard Cultuurfonds en verschrikkelijk veel particuliere donateurs, is het gelukt om dit project aan te pakken en de 14 staties succesvol te restaureren. Na vijf jaar hangen ze allemaal weer in de Urbanuskerk alsof ik er nooit ben geweest. En dat is de bedoeling.’
Overschilderingen
‘Wat altijd voorop staat voor een restaurator, is het conserveren van oorspronkelijk materiaal’, legt Jazzy uit. ‘Het was misschien minder werk geweest om alle blaasjes eraf te vegen en het opnieuw te schilderen, maar dan heb je een heel nieuw schilderij. Het is juist de kunst om te conserveren wat er nog is. Het enige wat ik heb gedaan, is bij de blaasjes die echt niet meer te redden waren, de witte stipjes geretoucheerd. Ik heb geen hele nieuwe dingen geschilderd. Wel kwamen we erachter dat er in het verleden wijzigingen zijn aangebracht aan de staties. Bij een van de staties waarbij de lucht helemaal blauw was geschilderd, kwamen er tijdens het restaureren weer hele geschilderde bomen tevoorschijn. Dat had ik in eerste instantie niet overzien, maar ik heb dus ook heel veel overschilderingen eraf gehaald. Dat zie ik eigenlijk als een mazzel voor de werken: omdat ze zo zwaar beschadigd waren en ik deze overschilderingen tegenkwam, hebben we nu eigenlijk meer teruggekregen dan voordat ze beschadigd waren.’
Trots
‘Dit project is nu gestopt en het voelt alsof ik van de kade af drijf met mijn bootje’, lacht Jazzy. ‘Het voelt zo gek dat de kruiswegstaties nu hangen en dat het afgesloten is. Er zat zoveel tijd en liefde in. Het was een prachtige opdracht en dat ze het vertrouwen in me hadden, vond ik heel bijzonder. Ook geweldig om te zien hoeveel draagvlak er was voor het herstellen van de Urbanuskerk. Ik denk dat heel Amstelveen daar trots op kan zijn.’
Dit artikel verscheen eerder in de december-editie van AmstelveenZ Magazine, nummer 94.